Τετάρτη 25 Δεκεμβρίου 2013

Χριστουγεννιάτικο δέντρο ή καραβάκι



Tα Χριστούγεννα έφτασαν και όπως κάθε χρόνο περιμένουμε πως και πώς να στολίσουμε το σπίτι μας, αναδεικνύοντας τα ήθη και τα έθιμά μας. Ο πιο διαδεδομένος στολισμός είναι αυτός του Χριστουγεννιάτικου δέντρου, όμως δεν είναι λίγοι και εκείνοι που προτιμούν το Χριστουγεννιάτικο καραβάκι. Για να δούμε όμως πως ξεκίνησαν αυτές οι παραδόσεις.

Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο έκανε την πρώτη του εμφάνιση στην Ελλάδα το 1933. Το έφεραν ο Όθωνας και η Βαυαρική δυναστεία σαν γερμανικό έθιμο. Σιγά σιγά όμως από το 1950 και μετά, το δέντρο άρχισε να καθιερώνεται σε όλα τα ελληνικά σπίτια. Ο χαρακτηρισμός του όμως ως γερμανικό έθιμο είναι αρκετά αυθαίρετος καθώς οι μαρτυρίες που έχουμε σύμφωνα με χειρόγραφα κείμενα, δείχνουν ότι η ύπαρξη του δέντρου ως εορταστικό σύμβολο χάνεται στα βάθη των αιώνων.


Οι απαρχές του εθίμου αυτού ανάγονται στον 8ο αιώνα μ. Χ. . Κατά πάσα πιθανότητα, ο Άγιος Βονιφάτιος θέλησε να εντάξει το χριστιανικό Χριστουγεννιάτικο δέντρο στις συνήθειες των ημερών αυτών προσπαθώντας να αντικαταστήσει παλαιότερα ειδωλολατρικά έθιμα, που είχαν να κάνουν επίσης με δέντρα. Ο στολισμός του δέντρου με κεράκια καθιερώθηκε αργότερα, από τον Μαρτίνο Λούθηρο, ο οποίος, περπατώντας τη νύχτα στα δάση και βλέποντας τα χειμωνιάτικα αστέρια να λάμπουν μέσα στα κλαδιά, συνέλαβε την ιδέα της τοποθέτησης ενός φωτεινού δέντρου στο σπίτι του, που θα απεικόνιζε τον έναστρο ουρανό απ’ όπου ο Χριστός ήρθε στον κόσμο.

Όμως η Ελλάδα, σαν χώρα της θάλασσας, έχει σαν έθιμο και το στολισμό του καραβιού. Το καράβι συμβολίζει την καινούργια πλεύση του ανθρώπου στη ζωή, μετά τη γέννηση του Χριστού. Το έθιμο αυτό δείχνει να χάνει έδαφος σε σχέση με το δέντρο, κανένας δεν φαίνεται να το ξεχνάει παρ’ όλα αυτά.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, συζητήθηκε έντονα στη χώρα μας το ζήτημα κατάργησης του χριστουγεννιάτικου δέντρου και αντικατάστασής του από το καράβι, δεδομένου ότι αυτό συνδύαζε την παράδοση με την οικολογική συνείδηση. Το ζήτημα βεβαίως δεν ήταν τόσο απλό, καθώς παρουσιάστηκε αδιάσειστη επιχειρηματολογία και από τις δύο πλευρές, με αναφορές σε οικολογικά ζητήματα και προτάσεις από ειδήμονες για χρήση φυτών και δέντρων, πλην του ελάτου. Τα μύρτα, τα σκίνα, οι κουμαριές, η ερυθρελάτη και το καραβάκι με τη γοργόνα προτάθηκαν ως εναλλακτικοί τρόποι χριστουγεννιάτικου στολισμού, άλλοτε με επιχειρήματα με οικολογικό ενδιαφέρον, εφόσον η πλούσια χλωρίδα της ελληνικής γης δεν περιορίζει στην αποκλειστική επιλογή του ελάτου και άλλοτε με ένα εμφανές πάθος για τη στατική κατάσταση της παράδοσης. Το καραβάκι άρχισε λοιπόν να υποκαθιστά το δέντρο ακόμη και σε στολισμούς πλατειών.

Η αντίθετη άποψη ακουγόταν χαμηλόφωνη και μάλλον παράφωνη, άλλο εάν τελικά δικαιώθηκε μακροπρόθεσμα. Η προσέγγιση της πλευράς αυτής στηρίχθηκε στο θέμα της λανθασμένης κοινής αντίληψης για την καταστροφική υλοτομία των ελάτων, στην ελεγχόμενη καλλιέργεια δέντρων, με αποκλειστικό σκοπό την κοπή και τη χρήση για το χριστουγεννιάτικο στολισμό και στο ισχυρό επιχείρημα της εξ Ανατολής καταγωγής του δήθεν ξενικού για τα ελληνικά δεδομένα εθίμου. Το  χλωρό κλαδί πάντα έμπαινε στο ελληνικό σπίτι τις ημέρες του Δωδεκαημέρου, για να φέρει την ελπίδα για την καινούρια ανθοφορία. Για τον παραδοσιακό άνθρωπο, εξάλλου, η λαμπρότητα, ο εξωτισμός, το φαντασμαγορικό θέαμα, η γραφικότητα και η τελετουργικότητα αποτελούν τεκμήρια αποδοχής, υιοθέτησης βίωσης και αναβίωσης εθίμων.

Σε ορισμένες περιοχές, κατά κύριο λόγο στα νησιά, εξακολουθούν να στολίζουν καραβάκια, ενώ τα τελευταία χρόνια γίνεται μια αξιόλογη προσπάθεια κάποιων Δήμων της χώρας, να επαναφέρουν το έθιμο στην αρχική του μορφή, στολίζοντας στις πλατείες τους καραβάκια αντί για έλατα. Ωστόσο, το χλωρό κλαδί πάντα έμπαινε στο ελληνικό σπίτι τις ημέρες του Δωδεκαημέρου, για να φέρει την ελπίδα για μια καινούρια ανθοφορία, για ένα καλύτερο μέλλον, ίσως μάλιστα αυτά τα δύσκολα χρόνια της κρίσης να έχουμε περισσότερο ανάγκη να πιστέψουμε σε τέτοιες παραδόσεις.

Συνεπώς, εφόσον το καράβι και το δέντρο έχουν και τα δύο ρίζες στην ελληνική παράδοση, μπορούν να συνυπάρξουν, ανάλογα πάντα με την αισθητική του καθενός. Χαρίζουν και τα δύο ένα ξεχωριστό άρωμα με τα ζωηρά τους χρώματα, σε κάθε σπίτι, το ένα έχοντας καθαρά ελληνικό άρωμα και το άλλο ξενόφερτο μεν αλλά μία παράδοση πλέον που όλοι αγαπούν.

http://www.thesstoday.gr