Η επανάσταση του 1821 ανέδειξε ήρωες οι οποίοι με τις πράξεις αυτοθυσίας – γενναιότητας και αυταπάρνησης επιβεβαίωσαν το αδάμαστο Ελληνικό πνεύμα. Ταυτόχρονα όμως ελέχθησαν και φράσεις........άλλες γνωστές όπωςΕλευθερία ή Θάνατος…..και άλλες εν πολλοίς άγνωστες οι οποίες κατέδειξαν το φρόνημα των αγωνιστών, ή συνόδευσαν τις εν λόγω πράξεις σφραγίζοντας την έκβαση του αγώνα.
«H επανάστασις η ειδική μας δεν ομοιάζει με καμίαν απ’ όσες γίνονται σήμερα εις την Ευρώπην. Οι επαναστάσεις της Ευρώπης εναντίον των διοικήσεών των είναι εμφύλιος πόλεμος. Ο δικός μας πόλεμος ήταν ο πλέον δίκαιος: ήταν έθνος με έθνος».
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης
«Τό κίνημά μας δέν είναι, κραταιοί τής Ευρώπης, ανταρσίας επιχείρημα, όχι! Είμεθα λείψανα έθνους νικημένου, κατακτηθέντος, υποδουλωθέντος, αλλά ουδέποτε μετά τού Οθωμανικού Κράτους συσσωματωθέντος. Ναί! διότι πώποτε οι τύραννοί μας δέν μας εγγυήθησαν διά τήν ζωήν, τιμήν, ιδιοκτησίαν καί πάν ό,τι συνιστά τήν νόμιμον τών ανθρώπων κοινωνίαν.
Είμεθα έθνος Χριστιανικόν, τέσσαρας ήδη αιώνας προσπαθούντες ν’ αποδιώξωμεν τής ιεράς μας γής τούς άρπαγας, τό έθνος τούτο αξιούμενον ενώπιον Θεού καί τής συνειδήσεώς σας τήν συμμαχίαν σας, πολλάκις από τό 1461 σας έδωκε τάς ευγενείς αφορμάς νά δέσετε γενικήν υπέρ αυτού συμμαχίαν, υποχρεούντες δέ αυτής τόν Χριστιανισμόν όλον νά συντρέξη εις ελευθέρωσιν τής Ανατολικής Εκκλησίας καί τής γης τού ανατολικού τών Ρωμαίων Βασιλείου…»
Ιάκωβου Μάγιερ (Γερμανός εκδότης) Ελληνικά Χρονικά-2 Μαΐου 1825
«Γέρων τίς ιερομόναχος επιάσθη από τούς εχθρούς πλησίον τής Ναυπάκτου. Τόν ύβριζον οι Τούρκοι καί τόν ερράβδιζον, καί επειδή τόν εβίαζον νά μαρτυρήσει πού έχει καταθεμένα τά ιερά σκεύη καί αυτός δέν εμαρτύρει, τού έκοψαν τήν μύτην καί τά ώτα, αμετάτρεπτος ο σεβάσμιος πατήρ εις τήν σταθεράν του απόφασιν νά μή δώση εις τάς χείρας τών απίστων τά ιερά σκεύη διά νά τά καθυβρίζωσι καί τά μεταχειρίζονται μέ τόν αισχρόν τής βαρβαρότητος τρόπον, ησύχως καί μέ αφοβία τούς λέγει:
«Καθώς μου εκόψατε την ρίνα και τα ώτα, ούτω καί ψήσατέ με εις τήν σούβλαν διά να δώσω το ανήκον πέρας τής ζωής μου, καθώς οι νόμοι της πατρίδος μου διατάττουσιν, τό οποίον καί έγεινεν…»
Ιάκωβου Μάγιερ (Γερμανός εκδότης) Ελληνικά Χρονικά-17 Μαΐου 1825
«Οι Τούρκοι, θεωρούντες εαυτούς κυρίους της χώρας, υποβάλλουν τούς Έλληνας εις απόλυτον τυραννίαν. Μέ τάς καταχρήσεις αυτάς κατέστησαν μισητοί και επικίνδυνοι, και ουδέποτε εξέρχονται από τά σπίτια των, ούτε περιπατούν εις τούς δρόμους χωρίς να φέρουν επάνω των μαχαίρι και πολλά πιστόλια…
Η αμάθεια καί η έλλειψις κάθε ενδιαφέροντος επροξένησαν εις τάς αρχαιότητας περισσοτέρας βλάβας παρά η επίδρασις τού χρόνου. Διά νά μή κοπιάσουν διά τήν μεταφορά υλικού από τά λατομεία, καταστρέφουν λαμπρά μνημεία τής αρχαιότητος καί μεταχειρίζονται κομμάτια των διά τήν κατασκευήν αθλίων σπιτιών. Είδα τά ερείπια ενός ναού μέ υπέροχον αρχιτεκτονικήν, όγκου γρανίτου, μάρμαρα πολύτιμα, ανάγλυφα καί κοσμήματα λεπτότατα, νά χρησιμοποιούνται διά νά κατασκευασθή ένα πρόχωμα καί νά διοχετευθή αλλού τό νερό τού αυλακιού ενός μύλου…
Ένα άγαλμα, πού δέν ήτο δυνατόν νά μετατοπισθή, κατεστράφη από τούς φανατικούς οπαδούς τού Κορανίου, πού προγράφει κάθε ανθρώπινον ομοίωμα. Τέλος, εις ένα εργαστήριο είδα έναν κατασκευαστήν τάφων νά καταγίνεται νά εξαλείψη από αρχαία μάρμαρα τάς επιγραφάς διά νά τά χρησιμοποιήση ως τύμβον κάποιου αθλίου απογόνου τού Μωάμεθ…»
Antoine Laurent Castellan (Γάλλος ζωγράφος 1772 – 1838) – Γράμματα περί τω Μορέως 1797
«Η Ελλάς κατακτηθείσα εξεπολίτισε τήν Ρώμην, αλλ’ οι κατακτηταί ήσαν Ρωμαίοι. Η αυτή όμως Ελλάς κατακτηθείσα ουδόλως τήν Τουρκίαν εξεπολίτισε, διότι οι κατακτηταί είνε Τούρκοι. Η αηδία τών βαρβάρων τούτων μόλις κατανοείται. Πάσα τού πνεύματος λάμψις θαμβοί τούς οφθαλμούς αυτών, καί ουδ’ ελάχιστον εξ αυτού έλαβον σπινθήρα. Βλέπει τίς αυτούς παρατηρούντας μετ’ αγρίας ηλιθιότητος τά αριστουργήματα τής τέχνης, φανταζομένους ότι δαίμονες υπήρξαν οι αρχιτέκτονες καί καταστρέφοντας τά μάρμαρα πρός κατασκευήν ασβέστου καί κόνεως δι’ ών επιχρίουσι τάς οικίας των.
Ενταύθα ενοικούσιν η αμάθεια, η τυραννία, η δεισιδαιμονία καί υλισμός βάναυσος. Μανιωδώς ριπτόμενος ο άγριος Τούρκος επί τής δυστυχούς ταύτης χώρας, ήν υπόζυγον κρατεί, λεηλατεί αυτήν καί σφάζει ανηλεώς καί άνευ τύψεως συνειδότος τούς εστερημένους υπερασπίσεως κατοίκους αυτής. Ούτω ο ωραιότερος τού κόσμου τόπος κατέστη ερημία…»
Κωνσταντίνου Σάθα (Έλληνας ιστορικός 1842-1914) Τουρκοκρατούμενη Ελλάς Αθήνα 1869
«Kι ο παπά Θύμιος ο πικρός οϊδίζει τού σεϊτάνη κι ότι τού λέγ’ ο δαίμονας αρχίνησε νά κάνη. Ο,τι τού λεγ’ ο δαίμονας, κι’ ό,τι τόν εξετάζει εκείνο πάντα αγαπά κ’ εκείνο πάντα πράζει. Ο δαίμων λέγει τού παπά “εσείς τί καρτερείτε; Δέν στέλνεις σ’ όλο τόν ραγιά όλοι ν’ αρματωθήτε; τόν Τούρκο νά βαρέσετε εκείνον τόν αβάνη; όπου παιδεύει τόν ραγιά κι’ότι αγαπά τού κάνει; Ν’ αρματωθ’ όλος ο ραγιάς τόν Τούρκο νά κτυπήση. Στή Λαρσα καί στά Τρίκκαλα αβάνη μήν αφήση.” Κι’ ο Τούρκος εφοβήθηκε δέν βγαίνει στο μεϊδάνι…»
Κωνσταντίνου Σάθα Τουρκοκρατούμενη Ελλάς
Η ώρα ήλθεν, ω Ανδρες Έλληνες! Πρό πολλού οι λαοί τής Ευρώπης, πολεμούντες υπέρ τών ιδίων δικαιωμάτων καί ελευθερίας αυτών, μας επροσκάλουν εις μίμησιν. Αυτοί, καίτοι οπωσούν ελεύθεροι, επροσπάθησαν όλαις δυνάμεσι νά αυξήσωσι τήν ελευθερίαν, καί δι’ αυτής πάσαν αυτών τήν ευδαιμονίαν.
Οι αδελφοί μας καί φίλοι είναι πανταχού έτοιμοι. Οι Σέρβοι, οι Σουλιώται, καί όλη η Ηπειρος, οπλοφορούντες μάς περιμένωσιν. Ας ενωθώμεν λοιπόν μέ ενθουσιασμόν! Η Πατρίς μάς προσκαλεί.
Η Ευρώπη, προσηλώνουσα τους οφθαλμούς της εις ημάς, απορεί διά τήν ακινησίαν μας, ας αντηχήσωσι λοιπόν όλα τά όρη τής Ελλάδος από τόν ήχον τής πολεμικής μας σάλπιγγος, καί αι κοιλάδες από τήν τρομεράν κλαγγήν τών αρμάτων μας. Η Ευρώπη θέλει θαυμάση τάς ανδραγαθίας μας, οι δε τύραννοι ημών, τρέμοντες καί ωχροί θέλουσι φύγει απέμπροσθέν μας…
Ποία ελληνική ψυχή θέλει αδιαφορήση εις τήν πρόσκλησιν τής Πατρίδος; Εις τήν Ρώμην ένας του Καίσαρος φίλος σείων τήν αιματομένην χλαμύδα του τυράννου εγείρει τον λαόν. Tί θέλετε κάμη Σεις ω Έλληνες, προς τους οποίους η Πατρίς γυμνή δεικνύει μεν τάς πληγάς της καί μέ διακεκομμένην φωνήν επικαλείται τήν βοήθειαν τών τέκνων της; Η θεία πρόνοια, ω φίλοι Συμπατριώται, ευσπλαγχνισθείσα πλέον τάς δυστυχίας μας ηυδόκησεν ούτω τά πράγματα, ώστε μέ μικρόν κόπον θέλομεν απολαύση με τήν ελευθερίαν πάσαν ευδαιμονίαν. Αν λοιπόν από αξιόμεμπον αβελτηρίαν αδιαφορήσωμεν, ο τύραννος γενόμενος αγριώτερος θέλει πολλαπλασιάση τά δεινά μας, καί θέλομεν καταντήση διά παντός τό δυστυχέστερον πάντων τών εθνών.
Στρέψατε τους οφθαλμούς σας, ω Συμπατριώται, καί ίδετε τήν ελεεινήν μας κατάστασιν! ίδετε εδώ τους Ναούς καταπατημένους! εκεί τά τέκνα μας αρπαζόμενα διά χρήσιν αναιδεστάτην τής αναιδούς φιληδονίας τών βαρβάρων τυράννων μας! τους οίκους μας γεγυμνωμένους, τούς αγρούς μας λεηλατισμένους καί ημάς αυτούς ελεεινά ανδράποδα!
Είναι καιρός νά αποτινάξωμεν τόν αφόρητον τούτον ζυγόν, νά ελευθερώσωμεν τήν Πατρίδα, νά κρημνίσωμεν από τά νέφη τήν ημισέληνον νά υψώσωμεν τό σημείον, δι’ ου πάντοτε νικώμεν! λέγω τόν Σταυρόν, καί ούτω νά εκδικήσωμεν τήν Πατρίδα, καί τήν Ορθόδοξον ημών Πίστιν από τήν ασεβή τών ασεβών καταφρόνησιν…
Ας κινηθώμεν λοιπόν μέ εν κοινόν φρόνιμα, oι πλούσιοι ας καταβάλωσιν μέρος τής ιδίας περιουσίας, oι ιερoί ποιμένες ας εμψυχώσωσι τόν λαόν μέ τό ίδιόν τών παράδειγμα, και oι πεπαιδευμένοι ας συμβουλεύσωσιν τά ωφέλιμα…
Ας καλέσωμεν λοιπόν εκ νέου, ω ανδρείοι καί μεγαλόψυχοι Έλληνες, τήν ελευθερίαν εις τήν κλασικήν γην τής Ελλάδος! Ας συγκροτήσωμεν μάχην μεταξύ του Μαραθώνος καί τών Θερμοπυλών! Ας πολεμήσωμεν εις τους τάφους τών Πατέρων μας, οι οποίοι, διά νά μάς αφήσωσιν ελευθέρους, επολέμησαν καί απέθανον εκεί! Το αίμα τών τυράννων είναι δεκτόν εις τήν σκιάν τού Επαμεινώνδου Θηβαίου, καί του Αθηναίου Θρασυβούλου, οίτινες κατετρόπωσαν τους τριάκοντα τυράννους, εις εκείνας του Αρμοδίου καί Αριστογείτωνος, οι οποίοι συνέτριψαν τόν Πεισιστρατικόν ζυγόν, εις εκείνην του Τιμολέοντος, όστις απεκατέστησε τήν ελευθερίαν εις τήν Κόρινθον καί τάς Συρακούσας, μάλιστα εις εκείνας τού Μιλτιάδου καί Θεμιστοκλέους, του Λεωνίδου καί των τριακοσίων, οίτινες κατέκοψαν τοσάκις τους αναριθμήτους στρατούς τών βαρβάρων Περσών, τών οποίων τους βαρβαροτέρους καί ανανδροτέρους απογόνους πρόκειται εις ημάς σήμερον, μέ πολλά μικρόν κόπον, νά εξαφανίσωμεν εξ ολοκλήρου.
Εις τά όπλα λοιπόν φίλοι η Πατρίς μάς προσκαλεί!»
Προκήρυξη Αλέξανδρου Υψηλάντου – 24 Φεβρουαρίου 1821, Ιάσιον
Γεώργιος Βαρνακιώτης
«Τιμιώτατοι αδελφοί μου προεστώτες καί λοιποί πάντες μεγάλοι καί μικροί συμπατριώτες Ξερομερίται, σάς ασπάζομαι αδελφικώς.
Σάς φανερώνω, ότι έως σήμερον επροσπάθησα καθ’ όλους τούς τρόπους, διά νά φυλάξω από κάθε ενόχλησιν καί κίνδυνον τήν πατρίδα μας, καί δέν άφησα πράγμα, όπου δέν επιχειρίστηκα, καθώς νομίζω νά σάς ήναι γνωστόν. Πλήν οι εχθροί μας βιασμένοι από τήν καταστροφήν τής τύχης των καί από τήν φυσικήν λύσσαν τής πρός ημάς κακίας των, απεφάσισαν νά ξεθυμάνουν τά πείσματα πρός ημάς καί νά χορτάσουν από τό αίμα μας. Από γράμματα σημερινά, όπου μάς έπεσαν εις τά χέρια, εβεβαιώθην, ότι έστειλαν διά πέντε χιλιάδας ασκέρι νά έλθη καί ημάς νά κατακόψη καί τάς φαμελίας μας νά σκλαβώση καί τό τίποτέ μας νά διαρπάση.
Τούτο τό εβεβαιώθην σωστότατα καί τό χρέος τής πίστεως καί ο πατριωτισμός δέν μέ αφίνουν πλέον νά τό υποφέρω καί απεφάσισα μέ τήν χύσιν τού αίματός μου νά βεβαιώσω τήν πρός τήν πατρίδαν αγάπην καί ελευθερίαν τού γένους μας, αγροικήθηκα μέ όλους τούς άλλους Ναχαελίδας καί όλοι, μεγάλοι καί μικροί, προθυμότατοι νά χύσουν τό αίμα των διά τήν ελευθερίαν τής πατρίδος αναμένουν τό εδικό μας φέρσιμο.
Σάς ειδοποιώ λοιπόν ότι έφθασεν η στιγμή νά αποτινάξωμεν τόν τόσο βαρύ ζυγόν, νά λείψετε όλοι σας από τά δυσβάστακτα δοσίματα, από ταίς ανυπόφοραις αγγαρίαις, από τήν καταφρόνησιν τής τιμής καί θρησκείας μας καί από αυτόν τόν επικείμενον κίνδυνον τής ζωής μας. Όλη η Τουρκιά κατατρομασμένη καί κατατροπωμένη από τά άρματα τού Γένους μας, εντός όλίγου κλίνουν τόν αυχένα πρός ημάς, Θεία βουλήσει.
Δόσατε πίστιν εις τά αδελφικά μου λόγια καί όσοι πιστεύετε τήν Αγίαν Τριάδα καί τόν τίμιον Σταυρόν, εις τόν οποίον εξαπλώθη ο Ιησούς Χριστός δι’ ημάς, ετοιμασθήτε πάραυτα, όπως ημπορέση καθείς μέ άρματα, μέ μπαρούταις καί άλλας προβλέψεις καί εις τήν παραμικράν φωνήν, όπου σάς κάμω, αμέσως νά τρέξετε οι άξιοι καί πιστοί νά μέ ευρήτε διά νά ανταμωθώμεν όλοι καί νά κάμωμεν καθώς έκαμαν καί κάμουν όλοι οι άλλοι αδελφοί μας, νά ελευθερώσωμεν τήν πατρίδα, νά ζήσωμεν εις τό εξής πάντη ελεύθεροι καί νά τιμηθώμεν παρά Θεού καί παρά τού Γένους όλου.
Ο αρχηγός τού Γένους μας πρίγκιψ Υψηλάντης εκυρίευσε τήν Αδριανούπολιν μέ τό πύρ καί τήν μάχαιραν καί εντός ολίγου εμβαίνει καί εις αυτήν τήν Κωνσταντινούπολιν.
Ελευθερία ή Θάνατος
Ανακοίνωση του οπλαρχηγού της Δυτικής Ρούμελης Γεώργιου Βαρνακιώτη, Ξηρόμερο 25 Μαΐου 1821.
