Επειδή πλέον θεωρείται αστεία η παραδοξολογία ότι «το ΟΧΙ δεν το είπε ο Μεταξάς αλλά ο λαός» [6-8], ως έσχατο όμως σόφισμα η μικροκομματιή αντιμεταξική προπαγάνδα προβάλλει τον ισχυρισμό ότι... καλά, το είπε το ΟΧΙ ο Μεταξάς, αλλά δεν πίστευε στην νίκη και ο στρατός μας ήταν ανεπαρκώς προετοιμασμένος, νικήσαμε όμως χάρη στον πατριωτισμό των Ελλήνων και στον... Ζαχαριάδη, αξίζει να παραθέσουμε μερικά ενδεικτικά στοιχεία για το θέμα.
Είναι άξιος επαίνων, οπωσδήποτε, ο Ζαχαριάδης (ανεξαρτήτως των επόμενων αναιρετικών της πρώτης επιστολών του (26-11-1940, 15-1-1941) και της μετέπειτα δράσεώς του),
ο οποίος εξέφρασε το φρόνημα του λαού, ερχόμενος σε αντίθεσι με την επίσημη γραμμή του κόμματος (και απομονωμένος όντας από το κόμμα) (ανακοινώσεις Κ.Ε. ΚΚΕ 20-4-1940, 30-4-1940, 7-12-1940 κ.ά., όπου η «βασιλομεταξική δικτατορία» κατηγορείται επειδή... σύρει την Ελλάδα στον πόλεμο, προς υπηρεσίαν των αγγλογάλλων!) (Η δε ομάδα Ν. Πλουμπίδη, από την πρώτη μέρα με ανακοίνωσί της κατεδίκασε τον πόλεμο, ο δε ίδιος ο Πλουμπίδης κατήγγειλε αργότερα, από τις στήλες του Ριζοσπάστη, την πρώτη επιστολή Ζαχαριάδη ως πλαστό κατασκεύασμα του Μανιαδάκη, και για την δράση του αυτή αντεμείφθη γινόμενος μέλος του Π.Γ. του κόμματος και αρχηγός της φονικής οργανώσεως ΟΠΛΑ.) Τέλος πάντων, χάρη και στον... Μανιαδάκη, γνωστή έγινε μόνον η πρώτη επιστολή Ζαχαριάδη (όλες οι άλλες έπεσαν στα χέρια της ασφάλειας και δεν εδημοσιεύθησαν παρά μόνον μεταπολεμικώς), και έτσι επεκράτησε η πατριωτική γραμμή στο ΚΚΕ. Ο ίδιος ο Ζαχαριάδης κατηγορήθηκε μετέπειτα μέχρι και ως... πράκτορας του Μεταξά από τους συντρόφους του... Αυτά, χωρίς βεβαίως να αμφισβητείται η συγκλονιστική αντιστασιακή δράσι των απλών αγωνιστών του ΕΑΜ.
Για την υποδειγματική πολεμική προπαρασκευή της χώρας έχουν γραφτεί τόμοι, με λεπτομερή στοιχεία, στα οποία μπορεί να ανατρέξει όποιος έχει την αυταπάτη ότι αυτοκρατορίες σαν την ιταλική αντιμετωπίζονται στρατιωτικώς μόνον με... τσαρούχια και ψυχή. Η εικόνα που έδιδαν οι επιθεωρήσεις της εποχής για τον Έλληνα τσολιά που κυνηγά με τα τσαρούχια τους «δειλούς» Ιταλούς, τα άρματα μάχης και τα αεροπλάνα τους, ήταν μεν χρήσιμη λαϊκή προπαγάνδα για την εμψύχωσι του λαού, και αυθόρμητη συγχρόνως εκδήλωσις ενθουσιασμού, αλλά οι πόλεμοι απαιτούν επιτελική διάνοια, ηγεσία, διοίκησι και υποδειγματικό σχεδιασμό και προπαρασκευή. Ειδάλλως και το φρόνημα εξανεμίζεται, μόλις οι περιστάσεις διαψεύσουν το όραμα. (Βλέπε και κατάρρευσι Μικρασιατικού μετώπου 1922, μετά την αρχική θριαμβευτική και ηρωική πορεία στον Σαγγάριο.) Φυσικά, και η διοίκησις και η υλική προπαρασκευή είναι άχρηστες χωρίς πίστι και φρόνημα υψηλό. Αλλά αυτό είναι το πρώτο που πρέπει να καλλιεργεί η πολιτεία, και, πώς να τό κάνουμε, επί Μεταξά εκαλλιεργείτο η αγάπη στην πατρίδα και όχι η αρνησιπατρία των Λιακορεπούσηδων. Στην σημερινή Ελλάδα βεβαίως, όλα μπορούν να λέγονται, ακόμη και νάνοι πολιτικάντηδες να απαγγέλλουν επετειακούς λόγους για το ΟΧΙ χωρίς να αναφέρουν καν το όνομα του ηγέτου του Έπους.
«Η οργάνωση του Ελληνικού Στρατού και της άμυνας της χώρας, με τα τότε διαθέσιμα μέσα, κατά την άποψή μας εγγίζει την τελειότητα», γράφει ο καθηγητής στρατιωτικής ιστορίας ταξίαρχος Χ. Νικολάου [4]. Αναφέρει δε χαρακτηριστικώς ότι στο υπ' αριθμ. 122 Πρακτικό του Ανωτάτου Στρατιωτικού Συμβουλίου της 14ης Δεκ. 1932, αφού αναφέρονται οι ελλείψεις στο στράτευμα και οι παραλήψεις των κυβερνήσεων, συμπεραίνεται: «Εξ όλων των ανωτέρω προκύπτει ότι η κατάσταση της αμύνης της χώρας είναι αυτόχρημα τραγική.»
Μερικά ακόμη χαρακτηριστικά στοιχεία για να καταλάβουμε τι κατάστασι παρέλαβε ο Ιωάννης Μεταξάς και πώς ανεμόρφωσε και οδήγησε στην Δόξα το διαλυμένο και σπαρασσόμενο κράτος του 1935. Γράφει ο Κ. Πλεύρης [5]:
«Ο Μεταξάς προέβλεπε από τον Ιανουάριο του 1934 τας προθέσεις της Ιταλίας και ελάμβανε προφυλάξεις διά να μην τήν προκαλώμεν άνευ λόγου. Αντιθέτως ο Βενιζέλος προέβλεπε, αστόχως, ότι «η Ελλάς δεν απειλείται από επίθεσιν καμμιάς Μεγάλης Δυνάμεως ούτε άλλου οιουδήποτε εξωβαλκανικού κράτους» («Ελεύθερο Βήμα», 14-4-1934) και εις την ιδίαν εφημερίδα συνεχίζει την 17ην του αυτού μηνός με άλλας προβλέψεις που διεψεύσθησαν οικτρώς, υποστηρίζοντας πως εις περίπτωσιν γενικώτερου ευρωπαϊκού πολέμου «οι δύο αντιμαχόμενοι συνδυασμοί θα έχουν συμφέρον να εξασφαλίσουν την ουδετερότητά μας» και ότι «δεν είναι αληθές ότι θα μάς εξηνάγκαζαν οι εμπόλεμοι να ταχθώμεν με του ενός ή του άλλου το μέρος». Έγραψε ακόμη στο πρώτο του άρθρο ότι «είμεθα απολύτως ανίκανοι» να διεξαγάγωμεν πόλεμο εναντίον της Ιταλίας. Και εις αυτό ο Μεταξάς θα τόν διαψεύση.
... [Την 1η Μαρτίου 1935 ξεσπά το βενιζελικό κίνημα. Σημειωτέον, Βενιζέλος και Πλαστήρας έκαναν δεκάδες πραξικοπήματα, δικτατορίες, εκτελέσεις πολιτικών αντιπάλων, αλλά περιέργως «δικτάτωρ» αποκαλείται μόνον ο Μεταξάς! Εν πάση περιπτώσει.]
Το κίνημα του 1935 απέδειξε την γυμνότητα του κράτους από πλευράς πολεμικής προπαρασκευής. Φαντασθήτε ότι αξιωματικοί ηγόραζαν από εμπορικά της οδού Σταδίου κουβέρτας διά να εφοδιάσουν τους επιστρατευμένους στρατιώτας. Αι αποθήκαι ήταν κεναί. Επισήμως, ακόμη, κατηντήσαμε να δανεισθώμεν [!] βόμβας και εν αεροπλάνον από τους Γιουγκοσλάβους [!] διά να σκοτωθώμεν μεταξύ μας. Εμείς που θέλωμεν να πιστεύωμεν ότι είμεθα έξυπνος λαός, εξεπέσαμεν τόσον χαμηλώς, ώστε εις ειδικήν περιληπτικήν ανασκόπησιν σχετικώς προς την στρατηγικήν κατάστασιν εν Ελλάδι που συνέταξαν τον Οκτώβριον του 1935 οι τρεις αρχηγοί του Επιτελείου, αντιστράτηγος Χασαπίδης (ΓΕΣ), υποναύαρχος Οικονόμου (ΓΕΝ) και συν/χης Γαζής (ΓΕΑ), ομολογείται η αθλία στρατιωτική μας κατάστασις, συμφώνως προς την οποίαν η Ελλάς «ασφαλώς δεν είναι υπολογίσιμος ούτε από τους φίλους, ούτε από τους εχθρούς»!
Το κίνημα του 1935 απέδειξε την γυμνότητα του κράτους από πλευράς πολεμικής προπαρασκευής. Φαντασθήτε ότι αξιωματικοί ηγόραζαν από εμπορικά της οδού Σταδίου κουβέρτας διά να εφοδιάσουν τους επιστρατευμένους στρατιώτας. Αι αποθήκαι ήταν κεναί. Επισήμως, ακόμη, κατηντήσαμε να δανεισθώμεν [!] βόμβας και εν αεροπλάνον από τους Γιουγκοσλάβους [!] διά να σκοτωθώμεν μεταξύ μας. Εμείς που θέλωμεν να πιστεύωμεν ότι είμεθα έξυπνος λαός, εξεπέσαμεν τόσον χαμηλώς, ώστε εις ειδικήν περιληπτικήν ανασκόπησιν σχετικώς προς την στρατηγικήν κατάστασιν εν Ελλάδι που συνέταξαν τον Οκτώβριον του 1935 οι τρεις αρχηγοί του Επιτελείου, αντιστράτηγος Χασαπίδης (ΓΕΣ), υποναύαρχος Οικονόμου (ΓΕΝ) και συν/χης Γαζής (ΓΕΑ), ομολογείται η αθλία στρατιωτική μας κατάστασις, συμφώνως προς την οποίαν η Ελλάς «ασφαλώς δεν είναι υπολογίσιμος ούτε από τους φίλους, ούτε από τους εχθρούς»!
Αυτό το διαλυμένο και σεσηπός από τον παλαιοκομματισμό, τις εμφύλιες διαμάχες και τον σπαραγμό κράτος ανέλαβε ο Ιωάννης Μεταξάς (για την ακρίβεια ο ίδιος ο απηυδησμένος από την παρακμή και αναγνωρίζων το αδιέξοδο πολιτικός κόσμος τού παρέδωσε τις τύχες της χώρας εν λευκώ) και έφτιαξε την Ελλάδα του '40, την οποίαν και οδήγησε στην Δόξα. Οι αιώνες της Ιστορίας θα τόν ευγνωμονούν.
(Σημειωτέον ότι, όσον αφορά στην αεροπορία, ενώ το 1935 αναγκασθήκαμε να δανεισθούμε... ένα σερβικό αεροσκάφος για να καταστείλουμε το βενιζελικό κίνημα, ο Μεταξάς, σε δύο χρόνια, παρήγγειλε 300 αεροσκάφη! Μέχρι το 1938, διότι μετά δεν μάς έδιναν τίποτε, λόγω πολέμου, ούτε τα προπληρωμένα. Είναι γνωστό το θέμα της κατακρατήσεως από τους Βρετανούς 90 Χαρικέην και Σπιτφάιρ που παρήγγειλε ο Μεταξάς. Αλλά κατάφερε πάντως και πήρε 130 νέα σχετικά αεροσκάφη αναγνωρίσεως, βομβαρδισμού (PZL, Potez) και διώξεως και 75 εκπαιδευτικά, συν τον εξοπλισμό.)
Η εξέλιξις του πολέμου απέδειξε βεβαίως την ιδανική (για τις δυνατότητες του κράτους) πολεμική προπαρασκευή, αλλά και μόνον η εκπληκτική σε ταχύτητα και αποτελεσματικότητα επιστράτευσις που έγινε με την κήρυξι του πολέμου, αρκεί για να δείξει πόσο καλά είχε εκπονηθεί το σχέδιο επιστρατεύσεως και πόσο υποδειγματικώς λειτουργούσε το κράτος. (Η σύγκρισις με την επιστράτευσι του 1974 για την Κύπρο είναι χαρακτηριστική...)
(Σημειωτέον, ότι, όπως γράφει ο Γιάννης Μπακούρος: «Η επιμονή του Μεταξά να μην κηρύξει επιστράτευση οφείλεται σε αρκετούς λόγους. Παρατεταμένη επιστράτευση σημαίνει τεράστιες δαπάνες, μείωση του παραγωγικού δυναμικού της χώρας, κόπωση και πτώση του ηθικού των επιστρατευμένων. Ειδικώς όμως για την περίοδο που προηγήθηκε της ιταλικής επιθέσεως, υπήρχε και ο κίνδυνος να θεωρηθεί ως πρόκληση από την κυβέρνηση της Ρώμης, η έστω και μερική επιστράτευση της Ελλάδος. Ο Άγγελος Σ. Βλάχος στο βιβλίο του «Μια φορά κι έναν καιρό ένας διπλωμάτης», τόμος Α', σελ. 57, περιγράφει μια πολιτικοστρατιωτική σύσκεψη, περί τα τέλη Σεπτεμβρίου 1940, στην οποίαν έλαβε μέρος και ο ίδιος. Στην έντονη σύσταση του Στρατηγού Ι. Πιτσίκα, που ήταν Διοικητής του Τμήματος Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας, για άμεση επιστράτευση, ο Μεταξάς αποκρίθηκε: «Άκουσε Πιτσίκα! Δεν κινδυνεύεις εσύ να σε βγάλει προδότη η Ιστορία! Κινδυνεύω εγώ! Αν διατάξω επιστράτευση, για έναν στρατιώτη που θα στέλνω στα σύνορα ο Μουσσολίνι θα στέλνει δύο και τότε η ελάχιστη ελπίδα που έχουμε να μην επιτύχει το σχέδιό τους θα εξατμισθεί!».» Αντί ασκόπου γενικής επιστρατεύσεως, είχε γίνει, όμως, μυστική επιστράτευσις συγκεκριμένων μονάδων, είχαν γίνει ασκήσεις και είχαν αναπτυχθεί λεπτομερή σχέδια επιστρατεύσεως, τα οποία εκτελέστηκαν υποδειγματικώς. [4]
Σημ. υπ. αριθ. 13, επίσης του Γιάννη Μπακούρου στο ίδιο, «Ανακοίνωσις του Πρωθυπουργού Ι. Μεταξά προς τους ιδιοκτήτας και αρχισυντάκτας του Αθηναϊκού Τύπου εις το Γενικόν Στρατηγείον»: «Η φράση αυτή, καθώς και μια ιδιόχειρη σημείωση προς τον εκδότη της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ Γεώργιον Βλάχον, «Θα νικήσωμεν! Αλλά διά τους Έλληνας υπέρ την νίκην η Δόξα. 28 Οκτωβρίου 1940. Μεταξάς.», θα δώσουν αφορμή σε ορισμένους να υποστηρίξουν ότι ο Μεταξάς δεν πίστευε ότι ήταν δυνατόν να νικήσουμε τους Ιταλούς. Παραπέμπουν και στο «Ημερολόγιό» του, όπου την δεύτερη μέρα του πολέμου σημειώνει: «Με ανησυχεί η υπεραισιόδοξος κοινή γνώμη.». Βεβαίως, ένας υπεύθυνος ηγέτης πρέπει να αντιμετωπίζει όλα τα ενδεχόμενα. Δεν ήταν δυνατόν ο Μεταξάς, με το επιτελικό του δαιμόνιο, να συμμερισθεί την ανεύθυνη αισιοδοξία, με την οποίαν οι πιτσιρικάδες της Αθήνας έγραφαν με κιμωλία στα τραμ και τα λεωφορεία «ΑΘΗΝΑ-ΤΙΡΑΝΑ-ΡΩΜΗ», περιφρονώντας Γεωγραφία και Στρατηγική.»
Ο αιφνιδιασμός των Ιταλών από την Ελληνική άμυνα, δικαίωσε απολύτως το επιτελικό σχέδιο Μεταξά. Αλλά για αυτά, καθώς και για το αμυντικό σχέδιο του Στρατηγείου σχετικώς με πιθανή αναγκαία υποχώρησι από την αρχική θέσι Ελαίας-Καλαμά, και την συκοφάντησι του Παπάγου και του επιτελείου από μεταγενέστερους αριστερούς κυρίως συγγραφείς, έχει δώσει συντριπτικές απαντήσεις και ο Αλέξανδρος Παπάγος («Ο πόλεμος της Ελλάδος 1940-41») και ο Αντώνιος Κοραντής [3]. Για τα εναλλακτικά -και φυσικά απολύτως αναγκαία- σχέδια δηλαδή του Στρατηγείου, αναλόγως των εξελίξεων των πρώτων ημερών του πολέμου. Ο άξιος υποστράτηγος Χ. Κατσιμήτρος έκρινε ότι μπορούσε, και τό έπραξε, να κρατήσει την αρχική αμυντική θέση.
Ο Μεταξάς, πάντως, πριν ακόμη αρχίσει το πρώτο υπουργικό συμβούλιο αμέσως μετά την κήρυξι του πολέμου, λέγει στον Κ. Κοτζιά: «Εάν κρατήσουν, όπως πιστεύω, οι προφυλακές άμυνα 15 μέρες, όσες χρειάζονται διά να συμπληρωθή η επιστράτευσις και δεν μας ριχτούν αμέσως οι Γερμανοί, όπως είναι πιθανόν, μη σου φανή παράδοξο να ιδής τους Ιταλούς στη θάλασσα...»)
Σημ. υπ. αριθ. 13, επίσης του Γιάννη Μπακούρου στο ίδιο, «Ανακοίνωσις του Πρωθυπουργού Ι. Μεταξά προς τους ιδιοκτήτας και αρχισυντάκτας του Αθηναϊκού Τύπου εις το Γενικόν Στρατηγείον»: «Η φράση αυτή, καθώς και μια ιδιόχειρη σημείωση προς τον εκδότη της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ Γεώργιον Βλάχον, «Θα νικήσωμεν! Αλλά διά τους Έλληνας υπέρ την νίκην η Δόξα. 28 Οκτωβρίου 1940. Μεταξάς.», θα δώσουν αφορμή σε ορισμένους να υποστηρίξουν ότι ο Μεταξάς δεν πίστευε ότι ήταν δυνατόν να νικήσουμε τους Ιταλούς. Παραπέμπουν και στο «Ημερολόγιό» του, όπου την δεύτερη μέρα του πολέμου σημειώνει: «Με ανησυχεί η υπεραισιόδοξος κοινή γνώμη.». Βεβαίως, ένας υπεύθυνος ηγέτης πρέπει να αντιμετωπίζει όλα τα ενδεχόμενα. Δεν ήταν δυνατόν ο Μεταξάς, με το επιτελικό του δαιμόνιο, να συμμερισθεί την ανεύθυνη αισιοδοξία, με την οποίαν οι πιτσιρικάδες της Αθήνας έγραφαν με κιμωλία στα τραμ και τα λεωφορεία «ΑΘΗΝΑ-ΤΙΡΑΝΑ-ΡΩΜΗ», περιφρονώντας Γεωγραφία και Στρατηγική.»
Ο αιφνιδιασμός των Ιταλών από την Ελληνική άμυνα, δικαίωσε απολύτως το επιτελικό σχέδιο Μεταξά. Αλλά για αυτά, καθώς και για το αμυντικό σχέδιο του Στρατηγείου σχετικώς με πιθανή αναγκαία υποχώρησι από την αρχική θέσι Ελαίας-Καλαμά, και την συκοφάντησι του Παπάγου και του επιτελείου από μεταγενέστερους αριστερούς κυρίως συγγραφείς, έχει δώσει συντριπτικές απαντήσεις και ο Αλέξανδρος Παπάγος («Ο πόλεμος της Ελλάδος 1940-41») και ο Αντώνιος Κοραντής [3]. Για τα εναλλακτικά -και φυσικά απολύτως αναγκαία- σχέδια δηλαδή του Στρατηγείου, αναλόγως των εξελίξεων των πρώτων ημερών του πολέμου. Ο άξιος υποστράτηγος Χ. Κατσιμήτρος έκρινε ότι μπορούσε, και τό έπραξε, να κρατήσει την αρχική αμυντική θέση.
Ο Μεταξάς, πάντως, πριν ακόμη αρχίσει το πρώτο υπουργικό συμβούλιο αμέσως μετά την κήρυξι του πολέμου, λέγει στον Κ. Κοτζιά: «Εάν κρατήσουν, όπως πιστεύω, οι προφυλακές άμυνα 15 μέρες, όσες χρειάζονται διά να συμπληρωθή η επιστράτευσις και δεν μας ριχτούν αμέσως οι Γερμανοί, όπως είναι πιθανόν, μη σου φανή παράδοξο να ιδής τους Ιταλούς στη θάλασσα...»)
Για την πολεμική προπαρασκευή του Ελληνικού Στρατού και το ΟΧΙ του Μεταξά:
[1] ΔΙΣ/ΓΕΣ, «Η προς πόλεμο προπαρασκευή του Ελληνικού Στρατού 1923-40», 1960.
[2] Αλέξανδρος Παπάγος, «Ο Ελληνικός Στρατός και η προς πόλεμον προπαρασκευή του», Πυρσός, 1945.
[3] Αντώνιος Κοραντής, «Αλέξανδρος Παπάγος και ο Πόλεμος της Ελλάδος 1940-41», Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, 1995.
[4] «Ο Ελληνικός Στρατός και το Έπος της Β. Ηπείρου (1940-41)» (pdf, 42,3 MiB), εκδ. περιοδικού «Στρατιωτική Ιστορία», σειρά «Μεγάλες Μάχες», τ. 3, Οκτ. 2001, ISBN 960-86822-5-8. Βλέπε ειδικώς το άρθρον: Χαράλαμπος Νικολάου, ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής στρατιωτικής ιστορίας ΣΣΕ, «Η οργάνωση και η προπαρασκευή του Ελληνικού Στρατού κατά τον πόλεμο του 1940-1941».
[5] Κωνσταντίνος Πλεύρης, «Ιωάννης Μεταξάς», εκδ. Νέα Θέσις.
[6] Γιώργος Κεκαυμένος, «Ο Μεταξάς το ΟΧΙ και η Δημοκρατική Παράταξη», Αντίβαρο, Νοέμβριος 2007.
[7] Ιωάννης Κολιόπουλος, «Ο «μπαρμπα Γιάννης» της 28ης Οκτωβρίου», «Η Καθημερινή», 27-10-2007.
[8] Φωτεινή Τομαή, «Το άλλο πρόσωπο του Ιωάννη Μεταξά», «Το Βήμα», 3-8-2008.
[2] Αλέξανδρος Παπάγος, «Ο Ελληνικός Στρατός και η προς πόλεμον προπαρασκευή του», Πυρσός, 1945.
[3] Αντώνιος Κοραντής, «Αλέξανδρος Παπάγος και ο Πόλεμος της Ελλάδος 1940-41», Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, 1995.
[4] «Ο Ελληνικός Στρατός και το Έπος της Β. Ηπείρου (1940-41)» (pdf, 42,3 MiB), εκδ. περιοδικού «Στρατιωτική Ιστορία», σειρά «Μεγάλες Μάχες», τ. 3, Οκτ. 2001, ISBN 960-86822-5-8. Βλέπε ειδικώς το άρθρον: Χαράλαμπος Νικολάου, ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής στρατιωτικής ιστορίας ΣΣΕ, «Η οργάνωση και η προπαρασκευή του Ελληνικού Στρατού κατά τον πόλεμο του 1940-1941».
[5] Κωνσταντίνος Πλεύρης, «Ιωάννης Μεταξάς», εκδ. Νέα Θέσις.
[6] Γιώργος Κεκαυμένος, «Ο Μεταξάς το ΟΧΙ και η Δημοκρατική Παράταξη», Αντίβαρο, Νοέμβριος 2007.
[7] Ιωάννης Κολιόπουλος, «Ο «μπαρμπα Γιάννης» της 28ης Οκτωβρίου», «Η Καθημερινή», 27-10-2007.
[8] Φωτεινή Τομαή, «Το άλλο πρόσωπο του Ιωάννη Μεταξά», «Το Βήμα», 3-8-2008.
http://agiameteora.net/
